1

תמליל

1 1

2 Lukemisto Genesis 1:1 3: ב ר א ש ית ב ר א א לה ים א ת ה ש מ י ם ו א ת ה א ר ץ 2 ו ה א ר ץ ה י ת ה ת ה ו ו ב ה ו ו ח ש ך ע ל פ נ י ת ה ום ו ר וח א לה ים מ ר ח פ ת ע ל פ נ י ה מ י ם 3 ו י א מ ר א לה ים י ה י א ור ו י ה י א ור 4 ו י ר א א לה ים א ת ה א ור כ י ט וב ו י ב ד ל א לה ים ב ין ה א ור וב ין ה ח ש ך 5 ו י ק ר א א לה ים ל א ור י ום ו ל ח ש ך ק ר א ל י ל ה ו י ה י ע ר ב ו י ה י ב ק ר י ום א ח ד פ 6 ו י אמ ר א לה ים י ה י ר ק יע ב ת ו ך ה מ י ם ו יה י מ ב ד יל ב ין מ י ם ל מ י ם 7 ו י ע ש א לה ים א ת ה ר ק יע ו י ב ד ל ב ין ה מ י ם א ש ר מ ת ח ת ל ר ק יע וב ין ה מ י ם א ש ר מ ע ל ל ר ק יע ו י ה י כ ן ב ק ר י ום ש נ י פ כ ן 8 ו י ק ר א א לה ים ל ר ק יע ש מ י ם ו י ה י ע ר ב ו י ה י 9 ו י אמ ר א לה ים י ק ו ו ה מ י ם מ ת ח ת ה ש מ י ם א ל מ ק ום א ח ד ו ת ר א ה ה י ב ש ה ו י ה י כ ן 10 ו י ק ר א א לה ים ל י ב ש ה א ר ץ ול מ ק ו ה ה מ י ם ק ר א י מ ים ו י ר א א לה ים כ י ט וב 11 ו י אמ ר א לה ים ת ד ש א ה א ר ץ ד ש א ע ש ב מ ז ר יע ז ר ע ע ץ פ ר י ע ש ה פ ר י ל מ ינ ו א ש ר ז ר ע ו ב ו ע ל ה א ר ץ ו י ה י 12 ו ת וצ א ה א ר ץ ד ש א ע ש ב מ ז ר יע ז ר ע ל מ ינ ה ו ו ע ץ ע ש ה פ ר י א ש ר ז ר ע ו ב ו ל מ ינ ה ו ו י ר א א לה ים כ י ט וב 13 ו י ה י ע ר ב ו י ה י ב ק ר י ום ש ל י ש י פ 14 ו י אמ ר א לה ים י ה י מ א ר ת ב ר ק יע ה ש מ י ם ל ה ב ד יל ב ין ה י ום וב ין ה ל י ל ה ו ה י ו ל א ת ת ול מ וע ד ים ול י מ ים ו ש נ ים 15 ו ה י ו ל מ א ור ת ב ר ק יע ה ש מ י ם 2

3 KR Alussa loi Jumala taivaan ja maan. 2 Ja maa oli autio ja tyhjä, ja pimeys oli syvyyden päällä, ja Jumalan Henki liikkui vetten päällä. 3 Ja Jumala sanoi:»tulkoon valkeus». Ja valkeus tuli. 4 Ja Jumala näki, että valkeus oli hyvä; ja Jumala erotti valkeuden pimeydestä. 5 Ja Jumala kutsui valkeuden päiväksi, ja pimeyden hän kutsui yöksi. Ja tuli ehtoo, ja tuli aamu, ensimmäinen päivä. 6 Ja Jumala sanoi:»tulkoon taivaanvahvuus vetten välille erottamaan vedet vesistä». 7 Ja Jumala teki taivaanvahvuuden ja erotti vedet, jotka olivat taivaanvahvuuden alla, vesistä, jotka olivat taivaanvahvuuden päällä; ja tapahtui niin. 8 Ja Jumala kutsui vahvuuden taivaaksi. Ja tuli ehtoo, ja tuli aamu, toinen päivä. 9 Ja Jumala sanoi:»kokoontukoot vedet, jotka ovat taivaan alla, yhteen paikkaan, niin että kuiva tulee näkyviin». Ja tapahtui niin. 10 Ja Jumala kutsui kuivan maaksi, ja paikan, mihin vedet olivat kokoontuneet, hän kutsui mereksi. Ja Jumala näki, että se oli hyvä. 11 Ja Jumala sanoi:»kasvakoon maa vihantaa, ruohoja, jotka tekevät siementä, ja hedelmäpuita, jotka lajiensa mukaan kantavat maan päällä hedelmää, jossa niiden siemen on». Ja tapahtui niin: 12 maa tuotti vihantaa, ruohoja, jotka tekivät siementä lajiensa mukaan, ja puita, jotka lajiensa mukaan kantoivat hedelmää, jossa niiden siemen oli. Ja Jumala näki, että se oli hyvä. 13 Ja tuli ehtoo, ja tuli aamu, kolmas päivä. 14 Ja Jumala sanoi:»tulkoot valot taivaanvahvuuteen erottamaan päivää yöstä, ja olkoot ne merkkeinä osoittamassa aikoja, päiviä ja vuosia, 15 ja olkoot valoina taivaanvah- 3

4 4 vuudella paistamassa maan päälle». Ja tapahtui niin: 16 Jumala teki kaksi suurta valoa, suuremman valon hallitsemaan päivää ja pienemmän valon hallitsemaan yötä, sekä tähdet. 17 Ja Jumala pani ne taivaanvahvuuteen, paistamaan maan päälle18 ja hallitsemaan päivää ja yötä ja erottamaan valon pimeästä. Ja Jumala näki, että se oli hyvä. 19 Ja tuli ehtoo, ja tuli aamu, neljäs päivä. 20 Ja Jumala sanoi:»viliskööt vedet eläviä olentoja, ja lentäkööt linnut maan päällä, taivaanvahvuuden alla». 21 Ja Jumala loi suuret merieläimet ja kaikkinaiset liikkuvat, vesissä vilisevät elävät olennot, kunkin lajinsa mukaan, ja kaikkinaiset siivekkäät linnut, kunkin lajinsa mukaan. Ja Jumala näki, että se oli hyvä. 22 Ja Jumala siunasi ne sanoen:»olkaa hedelmälliset ja lisääntykää ja täyttäkää meren vedet, ja linnut lisääntykööt maan päällä». 23 Ja tuli ehtoo, ja tuli aamu, viides päivä. 24 Ja Jumala sanoi:»tuottakoon maa elävät olennot, kunkin lajinsa mukaan, karjaeläimet ja matelijat ja metsäeläimet, kunkin lajinsa mukaan». Ja tapahtui niin: 25 Jumala teki metsäeläimet, kunkin lajinsa mukaan, ja karjaeläimet, kunkin lajinsa mukaan, ja kaikki maan matelijat, kunkin lajinsa mukaan. Ja Jumala näki, että se oli hyvä. 26 Ja Jumala sanoi:»tehkäämme ihminen kuvaksemme, kaltaiseksemme; ja vallitkoot he meren kalat ja taivaan linnut ja karjaeläimet ja koko maan ja kaikki matelijat, jotka maassa matelevat». 27 Ja Jumala loi ihmisen omaksi kuvaksensa, Jumalan kuvaksi hän hänet loi; mieheksi ja naiseksi hän loi heidät. 28 Ja Jumala siunasi heidät, ja Jumala sanoi heille:»olkaa hedelmälliset ja lisääntykää ja täyttäkää maa ja tehkää se itsellenne alamaiseksi; ja vallitkaa meren kalat ja taivaan linnut ja kaikki maan päällä liikkuvat eläimet». 29 Ja Jumala sanoi:»katso, minä annan teille kaikkinaiset siementä tekevät ruohot, joita kasvaa kaikkialla maan päällä, ja kaikki puut, joissa on siementä tekevä hedelmä; olkoot ne teille ravinnoksi. 30 Ja kaikille metsäeläimille ja kaikille taivaan linnuille ja kaikille, jotka maassa matelevat ja joissa on elävä henki, minä annan kaikkinaiset viheriät ruohot ravinnoksi». Ja tapahtui niin. 31 Ja Jumala katsoi kaikkea, mitä hän tehnyt oli, ja katso, se oli sangen hyvää. Ja tuli ehtoo, ja tuli aamu, kuudes päivä.

5 ל ה א יר ע ל ה א ר ץ ו י ה י כ ן 16 ו י ע ש א לה ים א ת ש נ י ה מ א ר ת ה ג ד ל ים א ת ה מ א ור ה ג ד ל ל מ מ ש ל ת ה י ום ו א ת ה מ א ור ה ק ט ן ל מ מ ש ל ת ה ל י ל ה ו א ת ה כ וכ ב ים ה א ר ץ 17 ו י ת ן א ת ם א לה ים ב ר ק יע ה ש מ י ם ל ה א יר ע ל 18 ו ל מ ש ל ב י ום וב ל י ל ה ו ל ה ב ד יל ב ין ה א ור וב ין ה ח ש ך ו י ר א א לה ים כ י ט וב 19 ו י ה י ע ר ב ו י ה י ב ק ר י ום ר ב יע י פ 20 ו י אמ ר א לה ים י ש ר צ ו ה מ י ם ש ר ץ נ פ ש ח י ה ו ע וף י ע ופ ף ע ל ה א ר ץ ע ל פ נ י ר ק יע ה ש מ י ם 21 ו י ב ר א א לה ים א ת ה ת נ ינ ם ה ג ד ל ים ו א ת כ ל נ פ ש ה ח י ה ה ר מ ש ת א ש ר ש ר צ ו ה מ י ם ל מ ינ ה ם ו א ת כ ל ע וף כ נ ף ל מ ינ ה ו ו י ר א א לה ים כ י ט וב 22 ו י ב ר ך א ת ם א לה ים ל אמ ר פ ר ו ור ב ו ומ ל א ו א ת ה מ י ם ב י מ ים ו ה ע וף י ר ב ב א ר ץ 23 ו י ה י ע ר ב ו י ה י ב ק ר י ום ח מ י ש י פ 24 ו י אמ ר א לה ים ת וצ א ה א ר ץ נ פ ש ח י ה ל מ ינ ה ב ה מ ה ו ר מ ש ו ח י ת ו a א ר ץ ל מ ינ ה ו י ה י כ ן 25 ו י ע ש א לה ים א ת ח י ת ה א ר ץ ל מ ינ ה ו א ת ה ב ה מ ה ל מ ינ ה ו א ת כ ל ר מ ש ה א ד מ ה ל מ ינ ה ו ו י ר א א לה ים כ י ט וב 26 ו י אמ ר א לה ים נ ע ש ה א ד ם ב צ ל מ נ ו כ ד מ ות נ ו ו י ר ד ו ב ד ג ת ה י ם וב ע וף ה ש מ י ם וב ב ה מ ה וב כ ל ה א ר ץ וב כ ל ה ר מ ש ה ר מ ש ע ל ה א ר ץ 27 ו י ב ר א א לה ים א ת ה א ד ם ב צ ל מ ו ב צ ל ם א לה ים ב ר א א ת ו ז כ ר ונ ק ב ה ב ר א א ת ם 28 ו י ב ר ך א ת ם א לה ים ו י אמ ר ל ה ם א לה ים פ ר ו ור ב ו ומ ל א ו א ת ה א ר ץ ו כ ב ש ה ור ד ו ב ד ג ת ה י ם וב ע וף ה ש מ י ם וב כ ל ח י ה ה ר מ ש ת ע ל ה א ר ץ 29 ו י אמ ר א לה ים ה נ ה נ ת ת י ל כ ם א ת כ ל ע ש ב ז ר ע ז ר ע א ש ר ע ל פ נ י כ ל ה א ר ץ ו א ת כ ל ה ע ץ א ש ר ב ו פ ר י ע ץ ז ר ע ז ר ע ל כ ם י ה י ה ל א כ ל ה 30 ו ל כ ל ח י ת ה א ר ץ ול כ ל ע וף ה ש מ י ם ול כ ל ר ומ ש ע ל ה א ר ץ א ש ר ב ו נ פ ש ח י ה א ת כ ל י ר ק ע ש ב ל א כ ל ה ו י ה י כ ן 31 ו י ר א א ל ה י ם א ת כ ל א ש ר ע ש ה ו ה נ ה ט וב מ א ד ו י ה י ע ר ב ו י ה י ב ק ר י ום ה ש ש י פ. ח י ה < cstr. on st. ח י ת ו a 5

6 1 2 ו י כ ל ו ה ש מ י ם ו ה א ר ץ ו כ ל צ ב א ם 2 ו י כ ל א לה ים ב י ום ה ש ב יע י מ ל אכ ת ו א ש ר ע ש ה ו י ש ב ת ב י ום ה ש ב יע י a מ כ ל מ ל אכ ת ו א ש ר ע ש ה 3 ו י ב ר ך א לה ים א ת י ום ה ש ב יע י ו י ק ד ש א ת ו כ י ב ו ש ב ת מ כ ל מ ל אכ ת ו א ש ר ב ר א א לה ים ל ע ש ות פ 4 א ל ה ת ול ד ות ה ש מ י ם ו ה א ר ץ ב ה ב ר א ם ב י ום ע ש ות י הו ה א לה ים א ר ץ ו ש מ י ם 5 ו כ ל ש יח ה ש ד ה ט ר ם י ה י ה ב א ר ץ ו כ ל ע ש ב ה ש ד ה ט ר ם י צ מ ח כ י ל א ה מ ט יר י הו ה א לה ים ע ל ה א ר ץ ו א ד ם א י ן ל ע ב ד א ת ה א ד מ ה 6 ו א ד י ע ל ה מ ן ה א ר ץ ו ה ש ק ה א ת כ ל פ נ י ה א ד מ ה 7 ו י יצ ר י הו ה א לה ים א ת ה א ד ם ע פ ר מ ן ה א ד מ ה ו י פ ח ב א פ יו נ ש מ ת ח י ים ו י ה י ה א ד ם ל נ פ ש ח י ה 8 ו י ט ע י הו ה א לה ים ג ן ב ע ד ן מ ק ד ם ו י ש ם ש ם א ת ה א ד ם א ש ר י צ ר 9 ו י צ מ ח י הו ה א לה ים מ ן ה א ד מ ה כ ל ע ץ נ ח מ ד ל מ ר א ה ו ט וב ל מ א כ ל ו ע ץ ה ח י ים ב ת ו ך ה ג ן ו ע ץ ה ד ע ת ט וב ו ר ע 10 ו נ ה ר י צ א מ ע ד ן ל ה ש ק ות א ת ה ג ן ומ ש ם י פ ר ד ו ה י ה ל א ר ב ע ה ר א ש י ם 11 ש ם ה א ח ד פ י ש ון ה וא ה ס ב ב א ת כ ל א ר ץ ה ח ו יל ה א ש ר ש ם ה ז ה ב 12 ו ז ה ב ה א ר ץ ה ה וא ט וב ש ם ה ב ד ל ח ו א ב ן ה ש ה ם 13 ו ש ם ה נ ה ר ה ש נ י ג יח ון ה וא ה ס וב ב א ת כ ל א ר ץ כ ו ש 14 ו ש ם ה נ ה ר ה ש ל י ש י ח ד ק ל ה וא ה ה ל ך ק ד מ ת א ש ור ו ה נ ה ר ה ר ב יע י ה וא פ ר ת 15 ו י ק ח י הו ה א לה ים א ת ה א ד ם ו י נ ח ה ו ב ג ן ע ד ן ל ע ב ד ה ול ש מ ר ה 16 ו י צ ו י הו ה א לה ים ע ל ה א ד ם ל אמ ר מ כ ל ע ץ ה ג ן א כ ל ת אכ ל 17 ומ ע ץ ה ד ע ת ט וב ו ר ע ל א ת אכ ל מ מ נ ו כ י ב י ום א כ ל ך מ מ נ ו מ ות ת מ ות 18 ו י אמ ר י הו ה א לה ים ל א ט וב ה י ות ה א ד ם ל ב ד ו א ע ש ה ל ו ע ז ר כ נ ג ד ו 19 ו י צ ר י הו ה א לה ים מ ן ה א ד מ ה כ ל ח י ת ה ש ד ה ו א ת כ ל ע וף ה ש מ י ם ו י ב א א ל ה א ד ם ל ר א ות מ ה י ק ר א ל ו ו כ ל א ש ר י ק ר א ל ו ה א ד ם נ פ ש ח י ה ה וא ש מ ו 20 ו י ק ר א ה א ד ם ש מ ות ל כ ל ה ב ה מ ה a Samarialainen Pentateukki ה ש ש י, samoin Septuagintan pohjateksti. 6

7 1 Niin tulivat valmiiksi taivas ja maa kaikkine joukkoinensa. 2 Ja Jumala päätti seitsemäntenä päivänä työnsä, jonka hän oli tehnyt, ja lepäsi seitsemäntenä päivänä kaikesta työstänsä, jonka hän oli tehnyt. 3 Ja Jumala siunasi seitsemännen päivän ja pyhitti sen, koska hän sinä päivänä lepäsi kaikesta luomistyöstänsä, jonka hän oli tehnyt. 4 Tämä on kertomus taivaan ja maan synnystä, kun ne luotiin. Siihen aikaan kun Herra Jumala teki maan ja taivaan, 5 ei ollut vielä yhtään kedon pensasta maan päällä, eikä vielä kasvanut mitään ruohoa kedolla, koska Herra Jumala ei vielä ollut antanut sataa maan päälle eikä ollut ihmistä maata viljelemässä, 6 vaan sumu nousi maasta ja kasteli koko maan pinnan. 7 Silloin Herra Jumala teki maan tomusta ihmisen ja puhalsi hänen sieramiinsa elämän hengen, ja niin ihmisestä tuli elävä sielu. 8 Ja Herra Jumala istutti paratiisin Eedeniin, itään, ja asetti sinne ihmisen, jonka hän oli tehnyt. 9 Ja Herra Jumala kasvatti maasta kaikkinaisia puita, ihania nähdä ja hyviä syödä, ja elämän puun keskelle paratiisia, niin myös hyvän- ja pahantiedon puun. 10 Ja Eedenistä lähti joki, joka kasteli paratiisia, ja se jakaantui sieltä neljään haaraan. 11 Ensimmäisen nimi on Piison; se kiertää koko Havilan maan, jossa on kultaa; 12 ja sen maan kulta on hyvää. Siellä on myös bedellion-pihkaa ja onyks-kiveä. 13 Toisen virran nimi on Giihon; se kiertää koko Kuusin maan. 14 Kolmannen virran nimi on Hiddekel; se juoksee Assurin editse. Ja neljäs virta on Eufrat. 15 Ja Herra Jumala otti ihmisen ja pani hänet Eedenin paratiisiin viljelemään ja varjelemaan sitä. 16 Ja Herra Jumala käski ihmistä sanoen:»syö vapaasti kaikista muista paratiisin puista, 17 mutta hyvänja pahantiedon puusta älä syö, sillä sinä päivänä, jona sinä siitä syöt, pitää sinun kuolemalla kuoleman». 18 Ja Herra Jumala sanoi:»ei ole ihmisen hyvä olla yksinänsä, minä teen hänelle avun, joka on hänelle sopiva». 19 Ja Herra Jumala teki maasta kaikki metsän eläimet ja kaikki taivaan linnut ja toi ne ihmisen eteen nähdäkseen, kuinka hän ne nimittäisi; ja niinkuin ihminen nimitti kunkin elävän olennon, niin oli sen nimi oleva. 20 Ja ihminen antoi nimet kaikille karjaeläimille ja taivaan linnuille 7

8 8 ja kaikille metsän eläimille. Mutta Aadamille ei löytynyt apua, joka olisi hänelle sopinut. 21 Niin Herra Jumala vaivutti ihmisen raskaaseen uneen, ja kun hän nukkui, otti hän yhden hänen kylkiluistaan ja täytti sen paikan lihalla. 22 Ja Herra Jumala rakensi vaimon siitä kylkiluusta, jonka hän oli ottanut miehestä, ja toi hänet miehen luo. 23 Ja mies sanoi:»tämä on nyt luu minun luistani ja liha minun lihastani; hän kutsuttakoon miehettäreksi, sillä hän on miehestä otettu». 24 Sentähden mies luopukoon isästänsä ja äidistänsä ja liittyköön vaimoonsa, ja he tulevat yhdeksi lihaksi. 25 Ja he olivat molemmat, mies ja hänen vaimonsa, alasti eivätkä hävenneet toisiansa. 1 Mutta käärme oli kavalin kaikista kedon eläimistä, jotka Herra Jumala oli tehnyt; ja se sanoi vaimolle:»onko Jumala todellakin sanonut: Älkää syökö kaikista paratiisin puista?» 2 Niin vaimo vastasi käärmeelle:»me saamme syödä muiden puiden hedelmiä paratiisissa, 3 mutta sen puun hedelmästä, joka on keskellä paratiisia, on Jumala sanonut: Älkää syökö siitä älkääkä koskeko siihen, ettette kuolisi.» 4 Niin käärme sanoi vaimolle:»ette suinkaan kuole; 5 vaan Jumala tietää, että sinä päivänä, jona te siitä syötte, aukenevat teidän silmänne, ja te tulette niinkuin Jumala tietämään hyvän ja pahan». 6 Ja vaimo näki, että siitä puusta oli hyvä syödä ja että se oli ihana katsella ja suloinen puu antamaan ymmärrystä; ja hän otti sen hedelmästä ja söi ja antoi myös miehellensä, joka oli hänen kanssansa, ja hänkin söi. 7 Silloin aukenivat heidän molempain silmät, ja he huomasivat olevansa alasti; ja he sitoivat yhteen viikunapuun lehtiä ja tekivät itselleen vyöverhot. 8 Ja he kuulivat, kuinka Herra Jumala käyskenteli paratiisissa illan viileydessä. Ja mies vaimoineen lymysi Herran Jumalan kasvojen edestä paratiisin puiden sekaan. 9 Mutta Herra Jumala huusi miestä ja sanoi hänelle:»missä olet?» 10 Hän vastasi:»minä kuulin sinun askeleesi paratiisissa ja pelkäsin, sillä minä olen alasti, ja sentähden minä lymysin». 11 Ja hän sanoi:»kuka sinulle ilmoitti, että olet alasti? Etkö syönyt siitä puusta, josta minä kielsin sinua syömästä?» 12 Mies vastasi:»vaimo, jonka annoit olemaan minun kanssani, antoi minulle siitä puusta, ja minä söin». 13 Niin Herra Jumala sanoi vaimolle:»mitäs olet tehnyt?» Vaimo vastasi:»käärme petti minut, ja minä söin». 14 Ja Herra Jumala sanoi käärmeelle:»koska tämän teit, kirottu ole sinä kaikkien karjaeläinten ja kaikkien metsän eläinten joukossa. Vatsallasi sinun pitää käymän ja tomua syömän koko elinaikasi.

9 ול ע וף ה ש מ י ם ול כ ל ח י ת ה ש ד ה ול א ד ם ל א מ צ א ע ז ר כ נ ג ד ו 21 ו י פ ל י הו ה א לה ים ת ר ד מ ה ע ל ה א ד ם ו י י ש ן ו י ק ח א ח ת מ צ ל ע ת יו ו י ס ג ר ב ש ר ת ח ת נ ה 22 ו י ב ן י הו ה א לה ים א ת ה צ ל ע א ש ר ל ק ח מ ן ה א ד ם ל א ש ה ו י ב א ה א ל ה א ד ם 23 ו י אמ ר ה א ד ם ז את ה פ ע ם ע צ ם מ ע צ מ י וב ש ר מ ב ש ר י ל ז את י ק ר א א ש ה כ י מ א י ש ל ק ח ה ז את 24 ע ל כ ן י ע ז ב א י ש א ת א ב יו ו א ת א מ ו ו ד ב ק ב א ש ת ו ו ה י ו ל ב ש ר א ח ד 25 ו י ה י ו ש נ יה ם ע ר ו מ ים ה א ד ם ו א ש ת ו ו ל א י ת ב ש ש ו 1 3 ו ה נ ח ש ה י ה ע ר ום מ כ ל ח י ת ה ש ד ה א ש ר ע ש ה י הו ה א לה ים ו י אמ ר א ל ה א ש ה א ף כ י א מ ר א לה ים ל א ת אכ ל ו מ כ ל ע ץ ה ג ן ה א ש ה א ל ה נ ח ש מ פ ר י ע ץ ה ג ן נ אכ ל 2 ו ת א מ ר 3 ומ פ ר י ה ע ץ א ש ר ב ת ו ך ה ג ן א מ ר א לה ים ל א ת אכ ל ו מ מ נ ו ו ל א ת ג ע ו ב ו פ ן ת מ ת ון ה נ ח ש א ל ה א ש ה ל א מ ות ת מ ת ון מ מ נ ו ו נ פ ק ח ו ע ינ יכ ם ו ה י ית ם כ א לה ים י ד ע י ט וב ו ר ע 4 ו י א מ ר 5 כ י י ד ע א לה ים כ י ב י ום א כ ל כ ם 6 ו ת ר א ה א ש ה כ י ט וב ה ע ץ ל מ א כ ל ו כ י ת א ו ה ה וא ל ע ינ י ם ו נ ח מ ד ה ע ץ ל ה ש כ יל ו ת ק ח מ פ ר י ו ו ת אכ ל ו ת ת ן ג ם ל א י ש ה ע מ ה ו י אכ ל 7 ו ת פ ק ח נ ה ע ינ י ש נ יה ם ו י ד ע ו כ י ע יר מ ם ה ם ו י ת פ ר ו ע ל ה ת א נ ה ו י ע ש ו ל ה ם ח ג ר ת 8 ו י ש מ ע ו א ת ק ול י הו ה א לה ים מ ת ה ל ך ב ג ן ל ר וח ה י ום ו י ת ח ב א ה א ד ם ו א ש ת ו מ פ נ י י הו ה א לה ים ב ת ו ך ע ץ ה ג ן 9 ו י ק ר א י הו ה א לה ים א ל ה א ד ם ו י אמ ר ל ו א י כ ה 10 ו י אמ ר א ת ק ל ך ש מ ע ת י ב ג ן ו א יר א כ י ע יר ם א נ כ י ו א ח ב א 11 ו י אמ ר מ י ה ג יד ל ך כ י ע יר ם א ת ה ה מ ן ה ע ץ א ש ר צ ו ית י ך ל ב ל ת י א כ ל מ מ נ ו א כ ל ת ה וא נ ת נ ה ל י מ ן ה ע ץ ו א כ ל ע ש ית ו ת אמ ר ה א ש ה ה נ ח ש ה ש יא נ י ו א כ ל א ל ה נ ח ש 12 ו י אמ ר ה א ד ם ה א ש ה א ש ר נ ת ת ה ע מ ד י 13 ו י אמ ר י הו ה א לה ים ל א ש ה מ ה ז את 14 ו י אמ ר י הו ה א לה ים 9

10 כ י ע ש ית ז את א ר ור א ת ה מ כ ל ה ב ה מ ה ומ כ ל ח י ת ה ש ד ה ע ל ג ח נ ך ת ל ך ו ע פ ר ת אכ ל כ ל י מ י ח י י ך 15 ו א יב ה א ש ית ב ינ ך וב ין ה א ש ה וב ין ז ר ע ך וב ין ז ר ע ה ה וא י ש ופ ך ר א ש ו א ת ה ת ש ופ נ ו ע ק ב ס 16 א ל ה א ש ה א מ ר ה ר ב ה א ר ב ה ע צ ב ונ ך ו ה ר נ ך ב ע צ ב ת ל ד י ב נ ים ו א ל א י ש ך ת ש וק ת ך ו ה וא י מ ש ל ב ך ס 17 ול א ד ם א מ ר כ י ש מ ע ת ל ק ול א ש ת ך ו ת אכ ל מ ן ה ע ץ א ש ר צ ו ית י ך ל אמ ר ל א ת אכ ל מ מ נ ו א ר ור ה ה א ד מ ה ב ע ב ור ך ב ע צ ב ון ת אכ ל נ ה כ ל י מ י ח י י ך 18 ו ק וץ ו ד ר ד ר ת צ מ יח ל ך ו א כ ל ת א ת ע ש ב ה ש ד ה 19 ב ז ע ת א פ י ך ת אכ ל ל ח ם ע ד ש וב ך א ל ה א ד מ ה כ י מ מ נ ה ל ק ח ת כ י ע פ ר א ת ה ו א ל ע פ ר ת ש וב 20 ו י ק ר א ה א ד ם ש ם א ש ת ו ח ו ה כ י ה וא ה י ת ה א ם כ ל ח י 21 ו י ע ש י הו ה א לה ים ל א ד ם ול א ש ת ו כ ת נ ות ע ור ו י ל ב ש ם פ 22 ו י אמ ר י הו ה א לה ים ה ן ה א ד ם ה י ה כ א ח ד מ מ נ ו ל ד ע ת ט וב ו ר ע ו ע ת ה פ ן י ש ל ח י ד ו ו ל ק ח ג ם מ ע ץ ה ח י ים ו א כ ל ו ח י ל ע ל ם 23 ו י ש ל ח ה ו י הו ה א לה ים מ ג ן ע ד ן ל ע ב ד א ת ה א ד מ ה א ש ר ל ק ח מ ש ם 24 ו י ג ר ש א ת ה א ד ם ו י ש כ ן מ ק ד ם ל ג ן ע ד ן א ת ה כ ר ב ים ו א ת ל ה ט ה ח ר ב ה מ ת ה פ כ ת ל ש מ ר א ת ד ר ך ע ץ ה ח י ים ס 10

11 15 Ja minä panen vainon sinun ja vaimon välille ja sinun siemenesi ja hänen siemenensä välille; se on polkeva rikki sinun pääsi, ja sinä olet pistävä sitä kantapäähän.» 16 Ja vaimolle hän sanoi:»minä teen suuriksi sinun raskautesi vaivat, kivulla sinun pitää synnyttämän lapsia; mutta mieheesi on sinun halusi oleva, ja hän on sinua vallitseva». 17 Ja Aadamille hän sanoi:»koska kuulit vaimoasi ja söit puusta, josta minä kielsin sinua sanoen: Älä syö siitä, niin kirottu olkoon maa sinun tähtesi. Vaivaa nähden sinun pitää elättämän itseäsi siitä koko elinaikasi; 18 orjantappuroita ja ohdakkeita se on kasvava sinulle, ja kedon ruohoja sinun on syötävä. 19 Otsasi hiessä sinun pitää syömän leipäsi, kunnes tulet maaksi jälleen, sillä siitä sinä olet otettu. Sillä maasta sinä olet, ja maaksi pitää sinun jälleen tuleman.» 20 Ja mies antoi vaimolleen nimen Eeva, sillä hänestä tuli kaiken elävän äiti. 21 Ja Herra Jumala teki Aadamille ja hänen vaimollensa puvut nahasta ja puki ne heidän yllensä. 22 Ja Herra Jumala sanoi:»katso, ihminen on tullut sellaiseksi kuin joku meistä, niin että hän tietää hyvän ja pahan. Kun ei hän nyt vain ojentaisi kättänsä ja ottaisi myös elämän puusta ja söisi ja eläisi iankaikkisesti!» 23 Niin Herra Jumala ajoi hänet pois Eedenin paratiisista viljelemään maata, josta hän oli otettu. 24 Ja hän karkoitti ihmisen ja asetti Eedenin paratiisin itäpuolelle kerubit ynnä välkkyvän, leimuavan miekan vartioitsemaan elämän puun tietä. 11

12 12 1 Ja Mooses kutsui kokoon kaiken Israelin ja sanoi heille:»kuule, Israel, nämä käskyt ja oikeudet, jotka minä tänä päivänä julistan teidän korvienne kuullen. Oppikaa ne ja noudattakaa niitä tarkoin. 2 Herra, meidän Jumalamme, teki liiton meidän kanssamme Hoorebilla. 3 Herra ei tehnyt tätä liittoa meidän isiemme kanssa, vaan meidän kanssamme, jotka olemme tässä tänä päivänä, kaikkien meidän kanssamme, jotka nyt elämme. 4 Kasvoista kasvoihin Herra puhui teidän kanssanne vuorelta, tulen keskeltä. 5 Minä seisoin silloin Herran ja teidän välillänne ja ilmoitin teille Herran sanan, sillä te pelkäsitte tulta ettekä nousseet vuorelle. Hän sanoi: 6 Minä olen Herra, sinun Jumalasi, joka vein sinut pois Egyptin maasta, orjuuden pesästä. 7 Älä pidä muita jumalia minun rinnallani. 8 Älä tee itsellesi jumalankuvaa, älä mitään kuvaa, älä niistä, jotka ovat ylhäällä taivaassa, älä niistä, jotka ovat alhaalla maan päällä, äläkä niistä, jotka ovat vesissä maan alla. 9 Älä kumarra niitä äläkä palvele niitä. Sillä minä, Herra, sinun Jumalasi, olen kiivas Jumala, joka kostan isien pahat teot lapsille kolmanteen ja neljänteen polveen, niille, jotka minua vihaavat; 10 mutta teen laupeuden tuhansille, jotka minua rakastavat ja pitävät minun käskyni. 11 Älä turhaan lausu Herran, sinun Jumalasi, nimeä, sillä Herra ei jätä rankaisematta sitä, joka hänen nimensä turhaan lausuu. 12 Ota vaari lepopäivästä, niin että sen pyhität, niinkuin Herra, sinun Jumalasi, on sinua käskenyt. 13 Kuusi päivää tee työtä ja toimita kaikki askareesi; 14 mutta seitsemäs päivä on Herran, sinun Jumalasi, sapatti; silloin älä mitään askaretta toimita, älä sinä älköönkä sinun poikasi tai tyttäresi, sinun palvelijasi tai palvelijattaresi, sinun härkäsi, aasisi tai muu juhtasi älköönkä muukalaisesi, joka sinun porteissasi on, että palvelijasi ja palvelijattaresi saisivat levätä niinkuin sinäkin. 15 Ja muista, että itse olit orjana Egyptin maassa ja että Herra, sinun Jumalasi, vei sinut sieltä pois väkevällä kädellä ja ojenne-

13 Deuteronomium 5:1 24, 6:1 9, ו י ק ר א מ ש ה א ל כ ל י ש ר א ל ו י אמ ר א ל ה ם ש מ ע י ש ר א ל א ת ה ח ק ים ו א ת ה מ ש פ ט ים א ש ר א נ כ י ד ב ר a ב א ז נ יכ ם ה י ום ול מ ד ת ם א ת ם ו ש מ ר ת ם ל ע ש ת ם 2 י הו ה א לה ינ ו כ ר ת ע מ נ ו ב ר ית ב ח ר ב ל א א ת א ב ת ינ ו 3 כ ר ת י הו ה א ת ה ב ר ית ה ז את כ י א ת נ ו א נ ח נ ו א ל ה פ ה ה י ום כ ל נ ו ח י י ם 4 פ נ ים ב פ נ ים ד ב ר י הו ה ע מ כ ם ב ה ר מ ת ו ך ה א ש א נ כ י 5 ע מ ד ב ין י הו ה וב ינ יכ ם ב ע ת ה ה וא b ל ה ג יד ל כ ם א ת ד ב ר י הו ה כ י י ר את ם מ פ נ י ה א ש ו ל א ע ל ית ם ב ה ר ל אמ ר ס ל א 6 א נ כ י י הו ה א לה י ך א ש ר ה וצ את י ך מ א ר ץ מ צ ר י ם מ ב י ת ע ב ד ים 7 י ה י ה ל ך א לה ים א ח ר ים ע ל פ נ י ל א ת ע ש ה ל ך פ ס ל כ ל ת מ ונ ה 8 א ש ר ב ש מ י ם מ מ ע ל ו א ש ר ב א ר ץ מ ת ח ת ו א ש ר ב מ י ם מ ת ח ת ל א ר ץ 9 ל א ת ש ת ח ו ה ל ה ם ו ל א ת ע ב ד ם כ י א נ כ י י הו ה א לה י ך א ל ק נ א פ ק ד ע ו ן א ב ות ע ל ב נ ים ו ע ל ש ל ש ים ו ע ל ר ב ע ים ל ש נ א י ח ס ד ל א ל פ ים ל א ה ב י ול ש מ ר י מ צ ו ת ו c ס 10 ו ע ש ה ל א ת ש א א ת ש ם י הו ה א לה י ך ל ש ו א כ י ל א י נ ק ה י הו ה א ת א ש ר י ש א 11 א ת ש מ ו ל ש ו א ס 12 ש מ ור א ת י ום ה ש ב ת ל ק ד ש ו כ א ש ר צ ו ך י הו ה א לה י ך 13 ש ש ת י מ ים ת ע ב ד ו ע ש ית כ ל מ ל אכ ת ך 14 ו י ום ה ש ב יע י ש ב ת ל יהו ה א לה י ך ל א ת ע ש ה כ ל מ ל אכ ה א ת ה וב נ ך וב ת ך ו ע ב ד ך ו א מ ת ך ו ש ור ך ו ח מ ר ך ו כ ל ב ה מ ת ך ו ג ר ך א ש ר ב ש ע ר י ך ל מ ע ן י נ וח ע ב ד ך ו א מ ת ך כ מ ו ך 15 ו ז כ ר ת כ י ע ב ד ה י ית ב א ר ץ מ צ ר י ם ו י צ א ך י הו ה א לה י ך מ ש ם ב י ד a Qal. part. Muuten verbiä דבר käytetään piʿʿelissä.. ה ה י א qere,ה ה וא b Ketiv c Qere מ צ ו ת י (P.) tarjoaa selvästikin tässä oikean lukutavan. Taustalla on käsikirjoituksissa tavallinen. sekaannus -י/ו 13

14 ח ז ק ה וב ז ר ע נ ט וי ה ע ל כ ן צ ו ך י הו ה א לה י ך ל ע ש ות א ת י ום ה ש ב ת ס 16 כ ב ד א ת א ב י ך ו א ת א מ ך כ א ש ר צ ו ך י הו ה א לה י ך ל מ ע ן י א ר יכ ן י מ י ך ול מ ע ן י יט ב ל ך ע ל ה א ד מ ה א ש ר י הו ה א לה י ך נ ת ן ל ך ס ל א ת ר צ ח ס 18 ו ל א ת נ א ף ס 19 ו ל א ת ג נ ב ס ו ל א ת ע נ ה ב ר ע ך ע ד ש ו א ס 21 ו ל א ת ח מ ד א ש ת ר ע ך ס ו ל א ת ת א ו ה ב ית ר ע ך ש ד ה ו ו ע ב ד ו ו א מ ת ו ש ור ו ו ח מ ר ו ו כ ל א ש ר ל ר ע ך ס 1 6 ו ז את ה מ צ ו ה ה ח ק ים ו ה מ ש פ ט ים א ש ר צ ו ה י הו ה א לה יכ ם ל ל מ ד א ת כ ם ל ע ש ות ב א ר ץ א ש ר א ת ם ע ב ר ים ש מ ה ל ר ש ת ה 2 ל מ ע ן ת יר א א ת י הו ה א לה י ך ל ש מ ר א ת כ ל ח ק ת יו ומ צ ו ת יו א ש ר א נ כ י מ צ ו ך א ת ה וב נ ך וב ן ב נ ך כ ל י מ י ח י י ך ול מ ע ן י א ר כ ן י מ י ך 3 ו ש מ ע ת י ש ר א ל ו ש מ ר ת ל ע ש ות א ש ר י יט ב ל ך ו א ש ר ת ר ב ון מ א ד כ א ש ר ד ב ר י הו ה א לה י א ב ת י ך ל ך א ר ץ ז ב ת ח ל ב וד ב ש פ 4 ש מ ע י ש ר א ל י הו ה א לה ינ ו י הו ה א ח ד 5 ו א ה ב ת א ת י הו ה א לה י ך ב כ ל ל ב ב ך וב כ ל נ פ ש ך וב כ ל מ א ד ך 6 ו ה י ו ה ד ב ר י ם ה א ל ה א ש ר א נ כ י מ צ ו ך ה י ום ע ל ל ב ב ך 7 ו ש נ נ ת ם ל ב נ י ך ו ד ב ר ת ב ם ב ש ב ת ך ב ב ית ך וב ל כ ת ך ב ד ר ך ו ב ש כ ב ך וב ק ומ ך 8 וק ש ר ת ם ל א ות ע ל י ד ך ו ה י ו ל ט ט פ ת ב ין ע ינ י ך 9 וכ ת ב ת ם ע ל מ ז וז ת ב ית ך וב ש ע ר י ך ס 14

15 tulla käsivarrella. Sentähden Herra, sinun Jumalasi, käski sinun viettää lepopäivän. 16 Kunnioita isääsi ja äitiäsi, niinkuin Herra, sinun Jumalasi, on sinua käskenyt, että kauan eläisit ja menestyisit siinä maassa, jonka Herra, sinun Jumalasi, sinulle antaa. 17 Älä tapa. 18 Älä tee huorin. 19 Älä varasta. 20 Älä sano väärää todistusta lähimmäisestäsi. 21 Älä himoitse lähimmäisesi vaimoa. Älä halaja lähimmäisesi huonetta, älä hänen peltoansa, älä hänen palvelijaansa, palvelijatartansa, härkäänsä, aasiansa, äläkä mitään, mikä on lähimmäisesi omaa. 1»Ja nämä ovat ne käskyt, säädökset ja oikeudet, jotka Herra, teidän Jumalanne, on käskenyt teille opettaa, että seuraisitte niitä siinä maassa, jota te menette ottamaan omaksenne2 - että sinä pelkäisit Herraa, sinun Jumalaasi, ja noudattaisit kaikkia hänen säädöksiänsä ja käskyjänsä, jotka minä sinulle annan, sekä sinä että sinun poikasi ja poikasi poika, kaikkena elinaikanasi, ja että saisit kauan elää. 3 Niin kuule siis, Israel, ja noudata tarkoin niitä, että, niinkuin Herra, sinun isiesi Jumala, on sinulle luvannut, menestyisit ja te lisääntyisitte suuresti siinä maassa, joka vuotaa maitoa ja mettä. 4 Kuule, Israel! Herra, meidän Jumalamme, Herra on yksi. 5 Ja rakasta Herraa, sinun Jumalaasi, kaikesta sydämestäsi ja kaikesta sielustasi ja kaikesta voimastasi. 6 Nämä sanat, jotka minä tänä päivänä sinulle annan, painukoot sydämeesi. 7 Ja teroita niitä lastesi mieleen ja puhu niistä kotona istuessasi ja tietä käydessäsi, maata pannessasi ja ylös noustessasi. 8 Ja sido ne merkiksi käteesi, ja ne olkoot muistolauseena sinun otsallasi. 9 Ja kirjoita ne talosi pihtipieliin ja portteihisi. 15

16 1 מ ז מ ו ר ל ד ו ד י הו ה ר ע י ל א א ח ס ר Psalmi 23 2 ב נ א ות ד ש א י ר ב יצ נ י ע ל מ י מ נ ח ות י נ ה ל נ י 3 נ פ ש י י ש וב ב י נ ח נ י ב מ ע ג ל י צ ד ק ל מ ע ן ש מ ו 4 ג ם כ י א ל ך ב ג יא צ ל מ ו ת ל א א יר א ר ע כ י א ת ה ע מ ד י ש ב ט ך ו מ ש ע נ ת ך ה מ ה י נ ח מ נ י 5 ת ע ר ך ל פ נ י ש ל ח ן נ ג ד צ ר ר י ד ש נ ת ב ש מ ן ר א ש י כ וס י ר ו י ה 6 א ך ט וב ו ח ס ד י ר ד פ ונ י כ ל י מ י ח י י ו ש ב ת י ב ב ית י הו ה ל א ר ך י מ ים 16

17 1 Daavidin virsi. Herra on minun paimeneni, ei minulta mitään puutu. 2 Viheriäisille niityille hän vie minut lepäämään; virvoittavien vetten tykö hän minut johdattaa. 3 Hän virvoittaa minun sieluni. Hän ohjaa minut oikealle tielle nimensä tähden. 4 Vaikka minä vaeltaisin pimeässä laaksossa, en minä pelkäisi mitään pahaa, sillä sinä olet minun kanssani; sinun vitsasi ja sauvasi minua lohduttavat. 5 Sinä valmistat minulle pöydän minun vihollisteni silmien eteen. Sinä voitelet minun pääni öljyllä; minun maljani on ylitsevuotavainen. 6 Sula hyvyys ja laupeus seuraavat minua kaiken elinaikani; ja minä saan asua Herran huoneessa päivieni loppuun asti. 17

18 18 11 Sidkia oli kahdenkymmenen yhden vuoden vanha tullessaan kuninkaaksi, ja hän hallitsi Jerusalemissa yksitoista vuotta. 12 Hän teki sitä, mikä oli pahaa Herran, hänen Jumalansa, silmissä: hän ei nöyrtynyt profeetta Jeremian edessä, jonka sana tuli Herran suusta. 13 Myöskin hän kapinoi kuningas Nebukadnessaria vastaan, joka kuitenkin oli vannottanut hänet Jumalan kautta. Hän oli niskuri ja paadutti sydämensä, niin ettei hän kääntynyt Herran, Israelin Jumalan, puoleen. 14 Myös kaikki pappien päämiehet ja kansa harjoittivat paljon uskottomuutta jäljittelemällä pakanain kaikkia kauhistuksia, ja he saastuttivat Herran temppelin, jonka hän oli pyhittänyt Jerusalemissa. 15 Ja Herra, heidän isiensä Jumala, lähetti, varhaisesta alkaen, vähän väliä heille varoituksia sanansaattajainsa kautta, sillä hän sääli kansaansa ja asumustansa. 16 Mutta he pilkkasivat Jumalan sanansaattajia ja halveksivat hänen sanaansa ja häpäisivät hänen profeettojansa, kunnes Herran viha hänen kansaansa kohtaan oli kasvanut niin, ettei apua enää ollut. 17 Niin hän toi heidän kimppuunsa kaldealaisten kuninkaan ja surmautti miekalla heidän nuoret miehensä heidän pyhäkössänsä eikä säästänyt nuorukaista eikä neitosta, ei vanhusta eikä harmaapäätä; kaikki hän antoi tämän käsiin. 18 Ja kaikki Jumalan temppelin kalut, sekä suuret että pienet, ja Herran temppelin aarteet sekä kuninkaan ja hänen päämiestensä aarteet, kaikki hän vei Baabeliin. 19 Jumalan temppeli poltettiin, Jerusalemin muurit revittiin, kaikki sen palatsit poltettiin tulella, ja kaikki sen kallisarvoiset esineet hävitettiin. 20 Ja jotka olivat säilyneet miekalta, ne vietiin pakkosiirtolaisuuteen Baabeliin. Ja he olivat hänen ja hänen poikiensa palvelijoina, kunnes Persian valtakunta sai vallan. 21 Ja niin toteutui Herran sana, jonka hän oli puhunut Jeremian suun kautta, kunnes maa oli saanut hyvityksen sapateistaan niin kauan kuin se oli autiona, se lepäsi kunnes seitsemänkymmentä vuotta oli kulunut. 22 Mutta Kooreksen, Persian kuninkaan, ensimmäisenä hallitusvuotena herätti Herra, että täyttyisi Herran sana, jonka hän oli puhunut Jeremian suun kautta, Kooreksen, Persian kuninkaan, hengen, niin että tämä koko valtakunnassansa kuulutti ja myös käskykirjassa julistutti näin: 23»Näin sanoo Koores, Persian kuningas: Kaikki maan valtakunnat on Herra, taivaan Jumala, antanut minulle, ja hän on käskenyt minun rakentaa itsellensä temppelin Jerusalemiin, joka on Juudassa. Kuka vain teidän joukossanne on hänen kansaansa, sen kanssa olkoon Herra, hänen Jumalansa, ja hän menköön sinne.»

19 Toinen aikakirja 36: ב ן ע ש ר ים ו א ח ת ש נ ה צ ד ק י ה ו ב מ ל כ ו ו א ח ת ע ש ר ה ש נ ה מ ל ך ב יר ו ש ל ם 12 ו י ע ש ה ר ע ב ע ינ י י הו ה א לה יו ל א נ כ נ ע מ ל פ נ י י ר מ י ה ו ה נ ב יא מ פ י י הו ה 13 ו ג ם ב מ ל ך נ ב וכ ד נ א צ ר מ ר ד א ש ר ה ש ב יע ו ב א לה ים ו י ק ש א ת ע ר פ ו ו י א מ ץ א ת ל ב ב ו מ ש וב א ל י הו ה א לה י י ש ר א ל 14 ג ם מ ע ל כ כ ל ת ע ב ות ה ג וי ם ו י ט מ א ו כ ל ש ר י ה כ ה נ ים ו ה ע ם ה ר ב ו ל מ ע ול a א ת ב ית י הו ה א ש ר ה ק ד י ש ב יר ו ש ל ם 15 ו י ש ל ח י הו ה א לה י א ב ות יה ם ע ל יה ם ב י ד מ ל א כ יו ה ש כ ם ו ש ל וח כ י ח מ ל ע ל ע מ ו ו ע ל מ ע ונ ו 16 ו י ה י ו מ ל ע ב ים ב מ ל א כ י ה א לה ים וב וז ים ד ב ר יו ומ ת ע ת ע ים ב נ ב א יו ע ד ע ל ות ח מ ת י הו ה ב ע מ ו ע ד ל א ין מ ר פ א 17 ו י ע ל ע ל יה ם א ת מ ל ך כ ש ד י ים b ו י ה ר ג ב ח ור יה ם ב ח ר ב ב ב ית מ ק ד ש ם ו ל א ח מ ל ע ל ב ח ור וב ת ול ה ז ק ן ו י ש ש ה כ ל נ ת ן ב י ד ו 18 ו כ ל כ ל י ב ית ה א לה ים ה ג ד ל ים ו ה ק ט נ ים ו א צ ר ות ב ית י הו ה ו א צ ר ות ה מ ל ך ו ש ר יו ה כ ל ה ב יא ב ב ל 19 ו י ש ר פ ו א ת ב ית ה א לה ים ו י נ ת צ ו א ת ח ומ ת י ר ו ש ל ם ו כ ל א ר מ נ ות יה ש ר פ ו ב א ש ו כ ל כ ל י מ ח מ ד יה ל ה ש ח ית ס 20 ו י ג ל ה ש א ר ית מ ן ה ח ר ב א ל ב ב ל ו י ה י ו ל ו ול ב נ יו ל ע ב ד ים ע ד מ ל ך מ ל כ ות פ ר ס 21 ל מ ל אות ד ב ר י הו ה ב פ י י ר מ י ה ו ע ד ר צ ת ה ה א ר ץ א ת ש ב ת ות יה כ ל י מ י ה ש מ ה ש ב ת ה ל מ ל אות ש ב ע ים ש נ ה פ 22 וב ש נ ת א ח ת ל כ ור ש מ ל ך פ ר ס ל כ ל ות ד ב ר י הו ה ב פ י י ר מ י ה ו ה ע יר י הו ה א ת ר וח כ ור ש מ ל ך פ ר ס ו י ע ב ר ק ול ב כ ל מ ל כ ות ו ו ג ם ב מ כ ת ב ל אמ ר ס 23 כ ה א מ ר כ ור ש מ ל ך פ ר ס כ ל מ מ ל כ ות ה א ר ץ נ ת ן ל י י הו ה א לה י ה ש מ י ם ו ה וא פ ק ד ע ל י ל ב נ ות ל ו ב י ת ב יר ו ש ל ם א ש ר ב יה וד ה מ י ב כ ם מ כ ל ע מ ו י הו ה א לה יו ע מ ו ו י ע ל. ל מ ע ל qere,ל מ עול a Ketiv. כ ש ד י ם, qere כ ש ד י י ם b Ketiv 19